Co wiemy o roślinności terenów metalonośnych?
Ekosystemy tworzące się na glebach naturalnie i wtórnie wzbogaconych w metale ciężkie od dawna budzą żywe zainteresowanie ekologów. Są one miejscem występowania specyficznej flory - gatunków roślin, ich odmian i ekotypów, które w warunkach silnej presji selekcyjnej wykształciły liczne adaptacje morfologiczne i fizjologiczne umożliwiające przetrwanie w skrajnie nieprzyjaznym siedlisku. Rośliny te, nazywane niekiedy "metalofitami", radzą sobie nie tylko z podwyższoną zawartością, a co za tym idzie, wysoką toksycznością cynku, ołowiu, kadmu, miedzi, niklu i wielu innych metali ciężkich, ale także z niedostatkiem substancji pokarmowych i wody.
Zbiorowiska roślinne, których wyróżnikiem są "metalofity", rzadko bywają ze sobą porównywalne. Jest to spowodowane małą powtarzalnością warunków fizykochemicznych podłoża, na którym się rozwijają. Większość odpowiadających im siedlisk powstaje dziś w sposób sztuczny, jako skutek uboczny wydobycia rud metali oraz ich przetwarzania. Właściwości tych siedlisk zależą od rodzaju rudy, jej składu chemicznego, rozdrobnienia odpadów pogórniczych, sposobu ich składowania i zabiegów rekultywacyjnych, jeśli takowe miały miejsce. Rozwój szaty roślinnej na terenach metalonośnych przebiega więc różnie, zależnie od zastanych warunków. Wpływ lokalnej flory, niewielka powierzchnia płatów siedlisk i duży stopień ich izolacji pogłębiają to zróżnicowanie.
Wymienione wyżej czynniki są odpowiedzialne za charakterystyczny skład gatunkowy roślinności zasiedlającej tereny pogórnicze i zarazem stanowią o jej unikatowym (w skali regionu) charakterze. Wśród "metalofitów" znaleźć można wiele endemitów i gatunków rzadkich, o zasięgach przerywanych lub ograniczonych do nielicznych stanowisk. Gatunki pospolite, które im towarzyszą, zwykle okazują się być odmianami czy ekotypami różniącymi się od form typowych odpornością na wysokie stężenia metali ciężkich w glebie. Ich "metalotolerancyjność" ma często podłoże genetycznie.
Z botanicznego punktu widzenia, największą wartość przedstawiają sobą tereny zasobne w cynk i ołów - miejsce występowania roślinności zwanej potocznie "florą galmanową" (od nazwy rudy - galmanu). Jej najbogatsze i zarazem najciekawsze płaty podziwiać można tylko w kilku krajach Europy - w Belgii, Francji i w Niemczech. Wydaje się, że podobne zbiorowiska roślinne występują także w Polsce; są one jednak uboższe, a ich zasięg ogranicza się do rudonośnej części Wyżyny Śląsko-Krakowskiej (zalicza się do niej obszar Olkuskiego Regionu Rudnego - ORR). Brak tu gatunków typowo galmanowych, ale znaleźć można inne (metalolubne) - nie mniej ciekawe. Wśród nich wymienić należy niezwykle rzadką Biscutella laevigata (spotykaną w Polsce jedynie w okolicach Olkusza i w Tatrach), Arabidopsis halleri - roślinę akumulującą w tkankach nadziemnych olbrzymie ilości metali ciężkich, a także podgatunki i formy gatunków pospolitych (np. Armeria maritima, Cardaminopsis arenosa, Dianthus carthusianorum, Festuca ovina, Silene vulgaris), których populacje wyróżniają wyjątkową odpornością na skrajnie trudne warunki fizykochemiczne.
Opisywane zbiorowiska ukształtowały się na terenie ORR prawdopodobnie na długo przed pojawieniem się tam człowieka. Ich naturalnymi siedliskami mogły być wychodnie skalne płytko zalegających złóż galeny i galmanu. Wraz z odkryciem złóż (XII-XIII wiek) i intensyfikacją działalności wydobywczej pierwotnych stanowisk flory gleb galmanowych zaczęło ubywać. Bezpośrednią tego przyczyną było zapewne mechaniczne naruszanie i niszczenie pokrywy glebowej wokół miejsca eksploatacji rudy. Rośliny metalolubne przetrwały jednak, a nawet rozprzestrzeniły się dzięki pojawieniu się nowych, wtórnych siedlisk - zlokalizowanych w porzuconych wyrobiskach i na odpadach pogórniczych.